ქალური ჰორმონები



წმინდა ჰორმონული ბალანსი

ბოროტ (ან არც ისე ბოროტ) ენებს თუ დავუჯერებთ, სამყაროს ჰორმონები მართავენ – სწორედ ისინი განაგებენ ადამიანის ქმედებებს, ზრახვებსა და მისწრაფებებს. თუ ამ მოსაზრებაში იოტისოდენა სიმართლე მაინც არის, მაშინ იოლი ასახსნელია, რატომ იქცევიან ქალები ალოგიკურად. იტყვით, მდედრები ჰორმონებს ემონებიან – საითაც ეს ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები უბიძგებენ, იქით მიილტვიანო. სინამდვილეში ჰორმონებს გაცილებით მეტი შეუძლიათ!

ყველაზე ქალური ჰორმონი
ეს ესტროგენები გახლავთ. სწორედ მათი დამსახურებაა, სუსტი სქესის წარმომადგენელი მიმზიდველი და “ქალური” რომ არის. ესტროგენები (ესტრადიოლი და ესტრიოლი) ძირითადად საკვერცხეებში, უფრო ზუსტად, მომწიფებულ ფოლიკულებში სინთეზდება, თუმცა ცოტაოდენს თირკმელზედა ჯირკვალიც წარმოქმნის. ეს ორი ჰორმონი ქალის რეპროდუქციული (გამრავლების) ფუნქციის მთავარი ელემენტია და მეორეული სასქესო ნიშნების ჩამოყალიბებაშიც მონაწილეობს. მათ შორის უფრო აქტიური ესტრადიოლია, თუმცა ორსულობის დროს მთავარ როლს მაინც ესტრიოლი ასრულებს (მისი სიმცირე ზოგჯერ ნაყოფის განვითარების დეფექტზე მიუთითებს).
სწორედ ესტროგენებს უნდა ვუმადლოდეთ  ქალურ ფორმებს, სინაზესა და სინარნარეს, ემოციურობას, თვინიერებას, რბილ და დამყოლ ხასიათს. ესტროგენები უჯრედთა განახლებას აძლევენ ბიძგს, რისი წყალობითაც კანი ახალგაზრდულ იერს ინარჩუნებს, თმა კი ბზინვარებას.
თუ ესტროგენების ლიმიტი ამოიწურა, ხელებსა და სახეზე თმა აბიბინდება, ხოლო სიჭარბისას სხეული მეტისმეტად ჩამრგვალდება, ცხიმი უპირატესად თეძოებისა და მუცლის არეში ჩალაგდება. ამდენად, ქალური მომხიბვლელობის შესანარჩუნებლად ესტროგენების ნორმალური დონე აუცილებელი პირობაა.
ესტრიოლისა და ესტრადიოლის სიჭარბის მიზეზი შესაძლოა საკვერცხეების ან თირკმელზედა ჯირკვლის სიმსივნე იყოს. ხშირია მათი ჰიპერპროდუქცია ჭარბი წონის დროსაც.
ესტროგენების დეფიციტს უმეტესად ოვულაციის (მწიფე კვერცხუჯრედის საკვერცხიდან გადმოსროლის) არარსებობა განაპირობებს. ამ დროს ირღვევა მენსტრუაციულ ციკლი, ყალიბდება უნაყოფობა, შეიმჩნევა ლორწოვანი გარსების სიმშრალე (მათ შორის – საშოს ლორწოვანი გარსისაც), დეპრესია, შრომის უნარის დაქვეითება.

პროგესტერონის შესაძლებლობები
როგორც ესტროგენები, პროგესტერონიც ძირითადად საკვერცხეებში (ყვითელ სხეულში) გამომუშავდება, ძალიან ცოტა – თირკმელზედა ჯირკვლებში,  ხოლო ორსულობის მე-16 კვირიდან მის სინთეზს პლაცენტა იწყებს.
პროგესტერონს სამართლიანად უწოდებენ ორსულობის ჰორმონს: ის ამზადებს საშვილოსნოს ლორწოვან გარსს განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის იმპლანტაციისთვის (ჩანერგვისთვის), შემდეგ კი ენდომეტრიუმს (საშვილოსნოს ამომფენ ლორწოვან გარსს) აშრევებაში უშლის ხელს, ამცირებს საშვილოსნოს შეკუმშვის უნარს, ხელს უწყობს საშვილოსნოს ზრდას...
პროგესტერონის დეფიციტი იწვევს უნაყოფობას, ზრდის სპონტანური აბორტის საფრთხეს, არღვევს მენსტრუაციულ ციკლს.
ამ ჰორმონის დონის მატება ჩვეულებრივ თუ პათოლოგიაა, ორსულობის დროს ნორმად ითვლება.

მჰ და ფმჰ
ანუ მალუთეინიზებელი და ფოლიკულმასტიმულირებელი ჰორმონები, რომლებიც თავის ტვინის ერთ-ერთ ჯირკვლოვან უბანში – ჰიპოფიზში წარმოიქმნება. ფმჰ ფოლიკულების ზრდა-განვითარებას განაგებს, ხოლო მჰ საკვერცხეებზე ზემოქმედებს და ესტროგენების პროდუქციას ასტიმულირებს.
მალუთეინიზებელი ჰორმონის დონის მომატების მიზეზი, უწინარეს ყოვლისა, შეიძლება იყოს საკვერცხეების პოლიკისტოზი, ჰიპოფიზის სიმსივნე. ნაკლებად საშიში მიზეზებიდან აღსანიშნავია სტრესი, მკაცრი (შიმშილობამდე მისული!) დიეტა და ძლიერი ფიზიკური დატვირთვა, მათ შორის – ქანცის გაწყვეტამდე ვარჯიში.
ჰორმონის დონე იკლებს ჭარბი წონის დროს (შესაძლოა, პირიქითაც მოხედს – სიმსუქნე თავად მჰ-ის დეფიციტმა გამოიწვიოს), ასევე – ისეთი გენეტიკური პათოლოგიების შემთხვევაში, როგორიც არის კლაინფელტერის, შერეშევსკი-ტერნერის და სხვა სინდრომები. მჰ-ის დონე ორსულობის დროსაც მცირდება, მაგრამ ეს სავსებით ბუნებრივია.
ვინაიდან მალუთეინიზებელი ჰორმონი ოვულაციაზე მოქმედებს, მისი სიმცირის დროს უნაყოფობის პრობლემა იჩენს თავს.
ფმჰ-ის სიჭარბეს ჰიპოფიზის სიმსივნე და საკვერცხეების ფუნქციის ნაკლოვანება იწვევს. გარდა ამისა, დადასტურებულია ამ ჰორმონის დონის მატება ალკოჰოლის ჭარბი მიღების, რენტგენის სხივების ზემოქმედების შემდეგ. მენოპაუზის დროს კი ფმჰ-ის სიჭარბე ნორმად ითვლება.
ფოლიკულმასტიმულირებელი ჰორმონის დეფიციტი ჭარბი წონისა და საკვერცხეების პოლიკისტოზის დროს ვითარდება. ამ დროს ირღვევა მენსტრუაციული ციკლი – როგორც წესი, ვითარდება ამენორეა (მენსტრუაციის არარსებობა).

ჰორმონი რძისთვის
პროლაქტინი ჰიპოფიზში წარმოიქმნება. მისი ზეგავლენით ვითარდება და იზრდება სარძევე ჯირკვლები და, რაც მთავარია, წარმოიქმნება რძე. ორსულობისა და ლაქტაციის დროს ამ ჰორმონის დონე იმატებს, რაც ბუნებრივია, სხვა შემთხვევაში კი მისი სიჭარბე პათოლოგიად მიიჩნევა. მიზეზი შესაძლოა იყოს ჰიპოფიზის ფუნქციის დარღვევა (ხშირად – სიმსივნის გამო), ჰიპოთირეოზი (ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაკნინება), საკვერცხეების პოლიკისტოზი, აუტოიმუნური დაავადებები (რევმატოიდული ართრიტი, სისტემური წითელი მგლურა), ვიტამინ B6-ის დეფიციტი, თირკმლის უკმარისობა, ღვიძლის ციროზი.
პროლაქტინის დონის მატების ერთ-ერთი ნიშანი ძუძუდან რძის ან ხსენის ჟონვაა. ხშირია აგრეთვე მენსტრუაციული ციკლის დარღვევა, სრული გაქრობაც კი, და უნაყოფობა.

არის ქალში რაღაც... მამაკაცური!
და ეს ანდროგენები ანუ მამაკაცური ჰორმონები ყოფილა, რომლებიც, თუმცა არცთუ ისე დიდი ოდენობით, თირკმელზედა ჯირკვალში წარმოიქმნება.
ერთი შეხედვით, რაში უნდა სჭირდებოდეს მდედრს მამრის ჰორმონი? რეალურად კი ანდროგენების გარეშე (რომელთა შორისაც ყველაზე აქტიური  ტესტოსტერონია) ქალის არსებობა წარმოუდგენელი ყოფილა: თურმე სწორედ მათი წყალობით აღეძვრება ქალს ლტოლვა საპირისპირო სქესის მიმართ; გარდა ამისა, ანდროგენები  განსაზღვრულ გავლენას ახდენენ თავის ტვინის, ძვალკუნთოვანი სისტემის, ცხიმის ჯირკვლების მუშაობაზე; დაბოლოს, ზოგიერთი ქალური ჰორმონი სწორედ ტესტოსტერონისგან სინთეზდება.
ტესტოსტერონის დონის მატებას იწვევს თირკმელზედა ჯირკვლის სიმსივნე ან ჰიპოფიზის ჰორმონების ზეგავლენით მათი ჰიპერფუნქცია, საკვერცხეების სიმსივნური გადაგვარება, პოლიკისტოზი. ანდროგენების დეფიციტი უფრო იშვიათია. მისი მიზეზია თირკმელზედა ჯირკვლის ფუნქციის შესუსტება, ჭარბი წონა და, თქვენ წარმოიდგინეთ, ვეგეტარიანული კვებაც კი.
როდესაც ორგანიზმში ანდროგენების დონე იმატებს, ქალს სხეულზე ჭარბად ეზრდება თმა, სახეზე აკნე გამოეფინება, აგრესიული ხდება, ხოლო თუ ტესტოსტერონის ჰიპერპროდუქცია დიდხანს გაგრძელდა, ქალური ფორმები იკარგება და მდედრის სხეული მამაკაცისას ემსგავსება: ვიწრო მენჯები, განიერი მხრები, კარგად გავითარებული კუნთები...
რაც შეეხება ანდროგენების დეფიციტს, ყველაზე დიდი განსაცდელი, რაც ამ დროს იჩენს თავს, ლიბიდოს შესუსტებაა.

ქალურობის კიდევ რამდენიმე მიზეზი
ოქსიტოცინიც თირკმელზედა ჯირკვალში სინთეზდება. სწორედ მისი წყალობით არის ქალი ასეთი ნაზი და მზრუნველი. განსაკუთრებით უხვად ოქსიტოცინი მშობიარობის შემდეგ წარმოიქმნება – გარდა იმისა, რომ საშვილოსნოს შეკუმშვას უწყობს ხელს, დედას შვილისადმი სათუთი გრძნობების გამომუშავებაშიც ეხმარება.
თიროქსინი ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონია, რომელიც ნივთიერებათა ცვლაში მონაწილეობს და, ამდენად, ჰაერივით სჭირდება ორგანიზმს, განსაკუთრებით კი ტვინს. ქალები, რომლებსაც თიროქსინი ნორმაში აქვთ, საზრიანები და ჭკვიანები არიან. საკმარისია, მისმა ოდენობამ მოიმატოს, წონა კლებას იწყებს, მასთან ერთად კი იკლებს... აზროვნების უნარიც!
თიროქსინის დეფიციტის დროს წონის მატება შეინიშნება, მაგრამ, აი, ჭკუისა – არა. აზროვნების უნარი ამ შემთხვევაშიც ქვეითდება.
ნორადრენალინი უხვად გამომუშავდება სტრესის დროს. სწორედ მისი წყალობით ახერხებენ ქალები ძალების მობილიზებას და ყოველგვარი წინააღმდეგობის დაძლევის ჟინით ივსებიან. ნორადრენალინის ზემოქმედებით ფართოვდება სისხლძარღვები, რაც ორგანოთა სისხლმომარაგების გაუმჯობესებას იწვევს. თავისთავად, სისხლი ტვინშიც ჭარბად მიედინება. შედეგად ქალი აზროვნებს, როგორც არასდროს, ებადება გენიალური იდეები და, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ღამით მშვიდად სძინავს.
ინსულინი კუჭქვეშა ჯირკვალში გამომუშავდება და ნახშირწყლებს გლუკოზად შლის. სწორედ ამის წყალობით მიეწოდება ტვინს აზროვნებისთვის საჭირო სიტკბო და მდედრიც “ინტელექტუალური ლედის” იარლიყს ირგებს.
ამ ჰორმონის დეფიციტი მძიმე პათოლოგიას – შაქრიან დიაბეტს იწვევს.
სომატოტროპინი, სხვაგვარად – ზრდის ჰორმონი, ჰიპოფიზში წარმოიქმნება. მისი წყალობით იზრდება ძვლები, მყესები, იოგები და კუნთები ძალასა და ელასტიკურობას იძენს. ალბათ იტყვით, ეს ჰორმონი ქალებს დიდად არაფრად სჭირდებათო, მაგრამ ასე არ არის. შეკრული სხეული მდედრს ნამდვილად შვენის. რაც მთავარია, მკვრივი მკერდიც სომატოტროპინის დამსახურებაა – ეს ჰორმონი ამაგრებს მკერდის კუნთს, რაც ძუძუს ქსოვილს სათანადო ფორმას უნარჩუნებს.
თუ აქტიური ზრდის პერიოდში სომატოტროპინი ჭარბად წარმოიქმნა, გოგონა ძალიან მაღალი გაიზრდება, ზრდასრულ ქალებს კი ჰორმონის სიჭარბისას ეზრდებათ ნიკაპი, ცხვირი, თითები...
ლოგიკურად, სომატოტროპინის დეფიციტი ზრდის შეფერხებას იწვევს. მისი გამომუშავება ფერხდება გადაღლილობისა და უძილობის შედეგად.

გაშიფრე, გააანალიზე

დღეს ექიმი ჰორმონების გამოკვლევას ლამის თავის ტკივილის დროსაც კი გვირჩევს. ასეა თუ ისე, მათი დონის შეფასებით სპეციალისტი დიაგნოზის დასმას ახერხებს. ანალიზის გაკეთების თავისებურებაზე ექიმი უთუოდ გაგესაუბრებათ, მაგრამ ზოგად წესებს მაინც გააგცნობთ:
ჰორმონების გამოსაკვლევად სისხლის აღება უზმოზე ხდება. წინა დღეს კი არ შეიძლება ალკოჰოლის მიღება. სასურველია, შეიზღუდოს სიგარეტის წევა, სქესობრივი კავშირი, საზოგადოდ, ფიზიკური დატვირთვა და სტრესი.
ანალიზის პასუხზე გავლენას ახდენს მიღებული მედიკამენტიც, განსაკუთრებით – ჰორმონული შემადგენლობისა. ასე რომ, თუ ასეთ წამალს სვამთ, უთუოდ შეატყობინეთ ექიმს.
სხვადასხვა ლაბორატორიაში გაკეთებული ანალიზის პასუხები შესაძლოა სხვადასხვა იყოს, რადგან გამოსაკვლევად სხვადასხვა რეაქტივს იყენებენ. პასუხი იმაზეც არის დამოკიდებული, მენსტრუაციული ციკლის რომელ დღეს ხდება გამოკვლევა, ორსულად არის ქალი თუ არა, ახალგაზრდაა თუ მენოპაუზის ასაკს მიუკაკუნა.
სხვადასხვა ჰორმონის გამოკვლევა ციკლის სხვადასხვა პერიოდში წარმოებს, კერძოდ:
. ფმჰ-ს, მჰ-სა და პროლაქტინს ციკლის მე-3-5 დღეს იკვლევენ. მჰ-ზე სისხლის აღება შესაძლოა ქალს ერთი ციკლის განმავლობაში რამდენჯერმეც მოუხდეს.
. ტესტოსტერონის კვლევა მე-8-10 დღეს ხდება, იშვიათად – მე-3-5 დღეს.
. პროგესტერონისა და ესტრადიოლის გამოსაკვლევად სისხლის აღებას 21-22-ე დღეს გირჩევენ.

ჰორმონული ასაკი
შესაძლოა იფიქროთ, რომ ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიებებები მდედრს მხოლოდ სქესობრივი სიმწიფის დასაწყისიდან მენოპაუზამდე სჭირდება, ანუ მხოლოდ მანამდე, ვიდრე შვილოსნობის უნარი აქვს. ასე არ არის – ჰორმონული ასაკი ქალის დაბადებიდან სიცოცხლის ბოლომდე გრძელდება.
მოკლედ, დავიწყოთ თავიდან.
არიან ახალშობილები, რომელთა ორგანიზმში ესტროგენები დაბადებისთანავე ჩქეფს. ამის მიზეზი დედიკოა, რომელიც ამ ჰორმონს თავის პაწიას მუცლადყოფნის პერიოდში უწილადებს. ამ დროს ბავშვი შებერილი სარძევე ჯირკვლებით იბადება, საიდანაც რძე ჟონავს. ეს უცნაური მოვლენა იშვიათია, თანაც მალე თავისთავად გაივლის ხოლმე.
ნამდვილი ჰორმონული ქარიშხალი იწყება გარდატეხის ასაკში. გოგონას სხეული ქალურ ფორმებს იღებს, ადგილ-ადგილ თმით იფარება, აქტიურად იზრდება. რაც მთავარია, იწყება მენსტრუაციული ციკლი. სქესობრივი მომწიფება დაახლოებით 4 წელიწადს გასტანს, მერე აფორიაქებული ჰორმონები მშვიდდებიან.
ჰორმონების მომდევნო რია-რია ორსულობის დროს იწყება. უპირველეს ყოვლისა, საქმეში ერთვებიან ესტროგენები და პროგესტერონი, თუმცა თავდაპირველად ყველაზე მეტად ქორიონის გონადოტროპული ჰორმონი (ქგჰ) აქტიურობს. ორსულობის ტესტი შარდში სწორედ ამ ჰორმონის აღმოჩენას ეფუძნება.
საკმარისია, ქალმა იმშობიაროს, რომ ორსულობისას გააქტიურებული ჰორმონების დონე უმალვე იკლებს. ზოგიერთი სპეციალისტის აზრით, მშობიარობის შემდგომი დეპრესია ჰორმონების დონის სწორედ ამ მკვეთრ ვარდნას უკავშირდება.
დაბოლოს, მენოპაუზა. ეს ის მდგომარეობაა, როდესაც ორგანიზმში ქალური ჰორმონების ლიმიტი ნელ-ნელა იწურება. თუ ამის გამო ორგანოები “ჰორმონულ შიმშილს” განიცდიან და მათი ფუნქცია ირღვევა, ექიმი ქალს ჩანაცვლებით ჰორმონულ თერაპიას ურჩევს.

 
 
სიახლეები
ყოველ ოთხშაბათს ყველაზე დიდი ფასდაკლება ავერსის აფთიაქებში...
ვრცლად  
 
საქველმოქმედო ფონდი ”ავერსი”

საქველმოქმედო ფონდ “ავერსი”–ს მიერ 2015 წლის თებერვლის თვეში გაწეული დახმარებები...

ვრცლად